dla pacjentów i lekarzy
Kardioonkologia – profilaktyka i leczenie toksycznych powikłań chemioterapii
Jednym z najpoważniejszych powikłań chemioterapii w leczeniu chorób nowotworowych jest uszkodzenie mięśnia sercowego. Toksyczne działanie leków przeciwnowotworowych może spowodować upośledzenie kurczliwości serca, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie osierdzia, a także zaburzenia rytmu serca. To, w powiązaniu z często występującymi u chorych z zaawansowaną chorobą nowotworową powikłaniami zakrzepowo-zatorowymi, może doprowadzić do wystąpienia udaru niedokrwiennego mózgu, zawału mięśnia sercowego a także zgonu.
Podawanie leków przeciwnowotworowych jest zasadniczym czynnikiem ryzyka tych powikłań, ale wpływ na zwiększone prawdopodobieństwo ich wystąpienia ma także radioterapia stosowana na ścianę klatki piersiowej (np. w leczeniu raka piersi) oraz inne współistniejące stany chorobowe, takie jak wcześniej istniejące choroby serca, starszy wiek, otyłość, palenie papierosów, nadciśnienie, cukrzyca i mała aktywność fizyczna.
Toksyczne działanie leków przeciwnowotworowych może wystąpić w okresie leczenia, ale także w różnie długim czasie, nawet do 20 lat po jego zakończeniu. Pacjenci wymagają więc nie tylko wykonania badań przed podjęciem leczenia i monitorowania czynności mięśnia sercowego w jego trakcie, ale także okresowej specjalistycznej opieki po zakończeniu leczenia chemioterapią.
Do leków, po zastosowaniu których najczęściej dochodzi do uszkodzenia mięśnia secowego należą m.in. antracykliny (doksorubicyna, daunorubicyna, epirubicyna, mitoksantron), trastuzumab, cisplatyna, mitomycyna C, paklitaksel, 5-fluorouracyl, kapecytabina i inne. Leki te stosowane są w leczeniu raka piersi, raka jajnika, raka żołądka, raka jelitra grubego, raka płuca i wielu innych.
Zaburzenia rytmu serca, kolejne powikłanie związane z leczeniem choroby nowotworowej, występuje u 5% - 30% chorych poddanych zabiegom operacyjnym. Leczenie skojarzone (chemioterapia i zabieg operacyjny) zwiększają dodatkowo ryzyko wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych.
Przeciwdziałanie niekorzystnym skutkom chemioterapii powinno rozpocząć się jeszcze przed rozpoczęciem leczenia onkologicznego. Ważna jest ocena stanu mięśnia sercowego, występujących zaburzeń rytmu serca, zmian niedokrwiennych, ocena wydolności mięśnia sercowego – szczególnie u osob wcześniej leczonych z powodu chorób sercowo-naczyniowych, ocena ciśnienia tętniczego, możliwych chorób ograniczających przepływ krwi w naczyniach krwionośnych (cukrzyca, choroba zakrzepowo-zatorowa), ocena zaburzeń funkcji oddechowych (astma, przewlekła obturatoryjna chorob płuc, rozedma, palenie tytoniu).
Do podstawowych badań oceniających i monitoprujących w czasie chemioterapii czynność mięśnia sercowego należy specjalistyczny wywiad lekarski, badanie EKG, echokardiografia, badanie ciśnienia krwi, ocena zaburzeń rytmu (badanie Holter EKG), badanie parametrów krwi (morfologia, troponina, BNP, CK-MB, D-dimery).
Badania powinno się wykonywać u każdego pacjenta poddawanego chemioterapii, a w szczególności u chorych z grupy ryzyka:
- wiek powyżej 50 r.ż.
- chemioterapia z użyciem leków kardiotoksycznych
- wcześniejsza chemioterapia
- wcześniejsza radioterapia
- choroby współistniejące mogące mieć wpływ na wystąpienie lub zaostrzenie chorób sercowo-naczyniowych
- zaburzenia krzepliwości krwi
- choroba zakrzepowo-zatorowa
- nieprawidłowy wynik badań (ekg, holter ekg, echokardiografia)
Badania oceniające stan mięśnia sercowego powinny być wykonane przed rozpoczęciem leczenia oraz okresowo w trakcie i po jego zakończeniu. Wczesne rozpoznanie zaburzeń funcji mięśnia sercowego i chorób układu sercowo-naczyniowego pozwala zapobiec wystąpieniu lub ograniczyć ciężkość powikłań związanych z leczeniem.
Opracowanie:
dr med. Leszek Mierzejewski, specialista-kardiolog
prof. nadzw. dr hab. med. Tomasz Jastrzębski, specialista chirurgii ogólnej i onkologicznej
Piśmiennictwo:
- Gavila J. i wsp.: Evaluation and management of chemotherapy-induced cardiotoxicity in breast cancer: a Delphi study. Clin Transl Oncol. 2017; 19(1): 91–104;
- Dudziak J. i wsp.: Powikłania kardiologiczne po chemioterapii – patomechanizm, diagnostyka, leczenie I zapobieganie. Choroby Serca I Naczyń 2009;6(2):73-81;
- Sawaya H. i wsp.: Early detection and prediction of cardiotoxicity in chemotherapy-treated patients. Am J Cardiol 2011;107(9):1375-80;
- Fitzpatric T. i wsp.: Cancer, atrial fibrillation, and stroke. Thrombosis Research 2017;155:101-105;
- Benoite M. i wsp.: Atrial fibrillation in cancer patients: hindsight, insight and foresight. Int J Cardiology 2017;240:196-202;
- Saiki H. i wsp.: Risk of heart failure with preserved ejection fraction in older women after contemporary radiotherapy for breast cancer. Circulation 2017;135:1388-1396.