Jak rozpoznać niedożywienie przed leczeniem?

08.12.20

Niedożywienie białkowo-kaloryczne jest bardzo często związane z chorobą nowotworową. Wynikać może z zaawansowania choroby lub być związane z depresją i obniżeniem nastroju po rozpoznaniu, co powoduje niechęć do jedzenia. Bez względu na przyczynę, niedożywienie może być powodem zwiększenia występowania i natężenia powikłań pooperacyjnych, wstrzymania chemioterapii lub radioterapii, a co za tym idzie – zmniejszenia skuteczności leczenia choroby nowotworowej.

Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie stanów niedożywienia u każdego chorego z nowotworem. Dla tego celu służą różne kwestionariusze i badania. Poniżej przedstawiamy najczęściej wykonywane oceny i badania pozwalające określić, czy pacjent wymaga lub będzie wymagał leczenia żywieniowego i w jakim czasie.

Utrata masy ciała:
Utraty więcej niż 10% masy ciała w okresie ostatnich 3 miesięcy

Poziom albuminy:
Albumina – ocena poziomu w surowicy krwi. Jeśli poziom albuminy jest niższy aniżeli 35 g/L. (Norma: 3,5 – 5,5 g/dL).

Poziom białka całkowitego:
Ocena poziomu białka całkowitego w surowicy krwi. Norma wynosi 5,5 – 8,0 g/dL.

Indeks żywieniowy Onodera:
określa nie tylko stopień odżywienia w oparciu o poziom albuminy, ale także stan odporności immunologicznej w oparciu o liczbę limfocytów. Wzór do obliczania PNIO (Prognostic Nutritional Index Onoder’s) jest prosty i łatwy do zastosowania:
PNIO: 10x[poziom albuminy g/dL) + 0,005 x całkowita ilość limfocytów w mm3]

Nutrition Risk Index (NRI):
Nutrition Risk Index pozwala określić cechy niedożywienia na podstawie dwóch powiązanych ze sobą danych, kluczowych jako cechy niedożywienia: poziomu albuminy oraz stopnia utraty wagi. Wyniki NRI: > 100 – brak cech niedożywienia; 97,5 – 100 – niedożywienie niewielkiego stopnia;83,5-97,4 – niedożywienie średniego stopnia; < 83,5 – niedożywienie wysokiego stopnia.
NRI = [1.489 x serum albumin level (g/L)] + [41.7 x (obecna waga/normalna waga pacjenta)]

Prognostic Nutritional Index (PNI):
Prognostic Nutritional Index – jest to modyfikacja wskaźnika NRI. Wyniki: < 40 – prawidłowy poziom odżywienia; 40-50 – niedożywienie średniego stopnia; > 50 – niedożywienie wysokiego stopnia. Wskaźnik PNI jest najczęściej używanym narzędziem do oceny stanu odżywienia biorącym pod uwagę zarówno poziom albuminy jak i wielkość utraty masy ciała.
PNI = 1.519 x (poziom albuminy w surowicy krwi) + 41.7 x [obecna waga/normalna waga pacjenta]

Poziom białka całkowitego i albuminy oceniany dynamicznie w jednostce czasu:
U chorych z wczesnym niedożywieniem, nie wykazujących cech klinicznych niedożywienia i przy poziomie białka całkowitego i albuminy w granicach normy, ponowne badania tych parametrów, wykonywane najczęściej po 2 tygodniach, pozwalają stwierdzić, czy nie doszło do ich obniżenia (także i te wyniki mogą być w granicach normy, ale obniżone w stosunku do poprzednich). Obniżenie świadczy o istnieniu procesu katabolizmu (spalania białek), które w dłuższym okresie spowoduje ujawnienie klinicznych cech niedożywienia. Wczesna ocena tego stanu pozwala na odpowiednio szybką reakcję w postaci włączenia suplementacji żywieniowej (zwiększona podaż białka i kalorii) o odwrócenie tego niekorzystnego dla pacjenta stanu. Jest to niezwykle ważne na początku leczenia i łatwe do wykonania.

Skala SGA - Subiektywna Globalna Ocena Stanu Odżywienia:
Skala SGA pozwala na określenie stanu niedożywienia pacjenta na podstawie danych z wywiadu klinicznego (informacje o diecie, zmianach w przyjmowaniu pokarmów, utraty masy ciała według informacji od pacjenta, obecności nudności, wymiotów, niechęci do jedzenia) oraz badania klinicznego (obrzęki spowodowane niedożywieniem, zanik mięśni, wodobrzusze). Oceniane jest także zapotrzebowanie metaboliczne na składniki odżywcze, które jest zwiększone w chorobie nowotworowej oraz współistniejących stanach zapalnych

Opracowanie:
dr hab. n. med. Tomasz Jastrzębski, prof. ndzw. GUMed
Klinika Chirurgii Onkologicznej
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku