Korzyści z leczenia żywieniowego preparatami zawierającymi białko u chorych po zabiegach operacyjnych z powodu chorób przewodu pokarmowego

Pacjenci po dużych zabiegach operacyjnych w obrębie przewodu pokarmowego przechodzą trudny i ciężki okres, na przebieg którego wpływ ma nie tylko rodzaj wykonanego zabiegu, ale także stopień odżywienia i stan ogólny chorego. Niedożywienie jest związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia powikłań pooperacyjnych, takich jak zapalenie płuc, sepsa, zakażenie rany, zakrzepica, rozejście się rany operacyjnej.

Opublikowane w ostatnim czasie badanie Crickmer M. i wsp. [1] wykazało, że doustne przyjmowanie preparatów żywieniowych zawierających białko poprawia stan odżywienia chorych, co w ogólnym bilansie ma wpływ m.in. zmniejszenie całkowitych kosztów leczenia.

Z kolei w innym zbiorczym badaniu [2] będącym metaanalizą danych uzyskanych z wielu opracowań wykazano, że w przypadku chorych z nowotworami przewodu pokarmowego wczesne włączenie doustnych i dojelitowych preparatów żywieniowych znacząco zmniejsza częstość powikłań pozabiegowych oraz wpływa na skrócenie okresu hospitalizacji po operacji. W badaniu zwraca się także uwagę, że żywienie dojelitowe powinno być leczeniem z wyboru, zaś żywienie pozajelitowe powinno być zarezerwowane jedynie dla tych chorych, u których nie można prowadzić żywienia doustnego lub dojelitowego. W badaniu tym, oceniającym wyniki 30 badań randomizowanych, w których przebadano 3854 chorych wykazano, że doustna lub dojelitowa suplementacja preparatami żywieniowymi wpływa znacząco na zmniejszenie infekcji oraz powikłań nieinfekcyjnych.

Z kolei w badaniu pochodzącym z ośrodka szwajcarskiego [3] ocenie poddano stan odżywienia 146 chorych w okresie 10 dni przed zabiegiem i 30 dni po zabiegu operacyjnym. Ilość powikłań pooperacyjnych była statystycznie większa w grupie chorych, u których stwierdzono niekorzystne czynniki odżywienia przed zabiegiem. Do czynników tych należał niski indeks BMI oraz mniejszy obwód ramienia (MAMC – mid upper-arm muscle circumference). Ponieważ te czynniki ryzyka były niezależne od przedoperacyjnego wspomagania odżywiania autorzy zalecają suplementację żywieniową u tych chorych w okresie pooperacyjnym także po wypisaniu ze szpitala.

Na zwiększoną ilość powikłań pooperacyjnych chorych niedożywionych wskazują także autorzy pracy z Wielkiej Brytanii [4]. Przyczyny niedożywienia mogą być różnego pochodzenia: z powodu choroby nowotworowej, z powodu stanów infekcyjnych, zaburzeń funkcjonowania przewodu pokarmowego lub depresji. Z kolei zabieg operacyjny jest stresem dla organizmu, powodującym poważne zmiany hormonalne, immunologiczne, metaboliczne i hematologiczne. Ażeby zrekompensować te zmiany, niezbędne jest wspomaganie żywieniowe, prowadzone na każdym etapie leczenia, zarówno przed- jak i po zabiegu. Autorzy zauważają, że wspomaganie lub leczenie żywieniowe jest jednym z elementów, dzięki którym można ograniczyć niekorzystny wpływ zabiegu operacyjnego na organizm.

Do innych elementów należą m.in. rehabilitacja przed i pooperacyjna, ćwiczenia oddechowe, wyrównanie zaburzeń hormonalnych i hematologicznych, zaprzestanie palenia tytoniu i spożywania alkoholu a także wsparcie psychologiczne.

Stan odżywienia ma także wpływ na powikłania i wyniki leczenia innych form terapii przeciwnowotworowej, jak chemioterapia i radioterapia. Badanie Kono i wsp. [5] wykazało na grupie 101 chorych z nowotworami głowy i szyi, że prawie 30% z nich miało kliniczne cechy niedożywienia. Niedożywienie było z kolei głównym czynnikiem powikłań związanych z leczeniem. We wnioskach autorzy stwierdzają, że znajomość stanu odżywienia chorego przed podjęciem terapii jest najważniejszym kryterium wdrożenia intensywnego leczenia żywieniowego w celu zapobieżenia lub ograniczenia powikłań po radio- i chemioterapii.
Z wniosków powyższych prac wynika, że bez względu na cel opracowania dotyczącego korelacji leczenia i stanu odżywienia, prawidłowe odżywienie przed rozpoczęciem terapii jest jednym z najważniejszych czynników pozwalających na uniknięcie lub ograniczenie powikłań związanych z leczeniem, bez względu na to, czy jest to zabieg operacyjny, chemioterapia czy radioterapia. W przypadku stwierdzenia klinicznych cech niedożywienia, chorzy powinni być bezwzględnie przygotowani pod kątem żywieniowym do planowanego postępowania leczniczego.

Opracowanie:
dr hab. n. med. Tomasz Jastrzębski, prof. ndzw. GUMed
Klinika Chirurgii Onkologicznej
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku.