Połykanie – prosta czynność, bez której nie ma dobrej jakości życia

Każde przyjmowanie i trawienie posiłków zaczyna się od ich połknięcia. Nikt specjalnie nie zwraca uwagi na tą teoretycznie banalną czynność, będącą początkiem podróży substancji odżywczych przez przewód pokarmowy, która jest dla nas tak naturalna, że aż…niezauważalna. Dopiero gdy mechanizm ten przestaje prawidłowo funkcjonować, dostrzegamy jak olbrzymie problemy są z tym związane i jak bardzo obniżają one jakość życia.

W normalnych fizjologicznych warunkach, połykanie polega na przesunięciu kęsa pokarmu, za pomocą mięśni kurczących gardło, do przełyku, gdzie następnie fala perystaltyczna mięśniówki tego narządu przesunie pokarm głębiej, do żołądka. W tym czasie zamykana jest głośnia, górna część dróg oddechowych, ażeby pokarm nie przedostał się do nich i nie spowodował podrażnienia i stanów zapalnych.

Niektóre stany chorobowe, upośledzają tę istotną czynność fizjologiczną. Gdy nie funkcjonują wszystkie mechanizmy, niezbędne dla prawidłowego procesu połykania, wówczas pojawiają się poważne problemy. Może wystapić brak możliwości przepchnięcia pokarmu z ust do przełyku lub zarzucanie treści pokarmowej do dróg oddechowych, niebezpieczne z powodu możliwości spowodowania groźnego dla życia zachłystowego zapalenia płuc. W przypadku braku odpowiedniego nawilżenia pokarmu śliną pojawiaja się związane z tym trudności w przemieszczaniu pokarmu w jamie ustnej, gardle i przełyku. Zaburzenia procesu połykania nazywane są z j. łac. dysfagią.

Jeśli istnieją obiektywne przeszkody w przyjmowaniu pokarmów drogą doustną (jak. np. guz przełyku czy gardła, zamykające światło tych narządów) rozwiązaniem jest założenie przetoki do karmienia poniżej przeszkody (do żołądka lub do jelita cienkiego).

Przy zachowanej drożności od ust do niższych części przewodu pokarmowego i występujących mimo tego trudności w połykaniu, należy rozwiązać problem szukając zrozumienia przyczyny tego stanu. Do najczęstszych przyczyn należy brak śliny oraz brak prawidłowo działających mięśni jamy ustnej i gardła. Stany te mogą także występować razem, zwiększając problem połykania i utrudniając leczenie.

Brak śliny jest związany z upośledzeniem funkcji wydzielniczej ślinianek oraz zniszczeniem nabłonka jamy ustnej i gardła, co ma miejsce po radioterapii okolicy głowy i szyi. W tym przypadku rozwiązaniem problemów związanych z połykaniem może być zastosowanie preparatów "sztucznej śliny", która zwiększa nawilżenie jamy ustnej i gardła poprawiając w ten sposób jakość życia pacjentów.

Innym stanem jest upośledzenie funkcji mięśni jamy ustnej i gardła, także spowodowane radioterapią tej okolicy. Przy braku prawidłowo funkcjonujących mięśni problemem może być przesunięcie pokarmu do gardła i do przełyku, bez jednoczesnego zachłyśnięcia się pokarmem, a zwłaszcza płynami, do dróg oddechowych.

Nie tylko choroba nowotworowa i skutki jej leczenia wpływają na występowanie dysfagii. Dotyczy ona szerszej grupy osób, zwłaszcza starszych i z chorobami neurologicznymi. Problemy z połykaniem mogą występować w takich stanach chorobowych, jak: udar niedokrwienny i krwotoczny mózgu, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, choroby demielinizacyjne (stwardnienie rozsiane i inne).

Przy opisywanych powyżej problemach z połykaniem pokarmów, niezwykle ważna jest ich odpowiednia konsystencja. Dotyczy to zwłaszcza płynów, które mogą bardzo często prowadzić do niebezpiecznego dla zdrowia i życia zachłyśnięcia do dróg oddechowych.

W celu zwiększenia konsystencji płynów możliwe jest zastosowanie odpowiednich do tego substancji, które nie zmieniają składu pokarmu ani nie wpływają na zmianę jego smaku. Do takich środków należy Nutilis Clear (Nutricia Polska Sp. z o.o.). W zależności od ilości użytego środka możemy mieć bardziej lub mniej zagęszczony płyn, odpowiedni dla prawidłowego połykania. Nutilis Clear powinien być stosowany pod nadzorem lekarza.

Opracowanie:
dr hab. n. med. Tomasz Jastrzębski, prof. ndzw. GUMed
Klinika Chirurgii Onkologicznej
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku.