Menu

Problemy żywieniowe u pacjentów poddanych radioterapii

Zadaniem radioterapii jest eliminacja komórek nowotworowych w wyniku odziaływania promieniowania jonizującego. Promieniowanie powoduje uszkodzenia nici DNA komórek prowadzące następnie do zniszczenia uszkodzonych komórek w wyniku uruchomienia procesu apoptozy. (Apoptoza to zaprogramowana genetycznie śmierć komórki następująca między innymi w wyniku uszkodzenia jej struktury.)

Ze względu na oddziaływanie promieniowania nie tylko na nowotwór, ale również na otaczające go zdrowe tkanki, często dochodzi podczas radioterapii do wystąpienia niekorzystnych efektów ubocznych. Ich nasilenie jest zależne od umiejscowienia guza nowotworowego, dawki całkowitej promieniowania oraz czasu trwania leczenia.

Radioterapia nowotworów przewodu pokarmowego oraz nowotworów głowy i szyi może prowadzić do wystąpienia powikłań w przyjmowaniu pokarmów oraz trudności w prawidłowym przechodzeniu treści pokarmowej przez jelita. Szczególne narażone na powikłania radioterapii są śluzówki jamy ustnej i gardła, a także nabłonek przełyku.

Często obserwuje się podczas radioterapii takie powikłania jak: zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, stany zapalne dziąseł, ból przy przyjmowaniu pokarmów droga doustną, ból przy połykaniu, a także różnego stopnia trudności w przechodzeniu pokarmów i połykaniu (dysfagia), mogące doprowadzić do całkowitej niemożności przechodzenia nie tylko pokarmów stałych, ale nawet płynów (afagia). Wszystkie powyżej wymienione stany prowadzą do niedożywienia, utraty wagi, często do odwodnienia, zaników mięśniowych, postępującej utraty sił, a także do obniżenia odporności immunologicznej.

Trzeba podkreślić, że stany niedożywienia mają bezpośredni wpływ na obniżenie odporności immunologicznej organizmu, co ma zasadnicze i zdecydowanie negatywne znaczenie dla wyników leczenia onkologicznego. . Co więcej, u chorych niedożywionych często nie można wykonać zaplanowanego wcześniej leczenia ze względu na zbyt duże ryzyko wystąpienia powikłań. W takich sytuacjach wymagane jest zmniejszenie dawki naświetlania lub nawet całkowita rezygnacja z radioterapii. Jest to w szczególności bardzo niebezpieczne dla pacjentów dla których radioterapia jest zasadniczą bądź nawet jedyną możliwą do zastosowania metodą leczenia.
Znając możliwe powikłania wynikające z charakteru leczenia radioterapią można przewidzieć wystąpienie jej niekorzystnych efektów i wcześniej im przeciwdziałać. Planując leczenie należy odpowiednio do niego przygotować pacjenta. Zapobieganie stanom niedożywienia powinno rozpocząć się jeszcze przed rozpoczęciem leczenia.

Pacjent powinien być przygotowywany żywieniowo przynajmniej 1-2 tygodnie przed radioterapią. Do tego celu służą specjalistyczne preparaty żywieniowe, którymi można wzbogacić dietę o dodatkowe kalorie i białko. Takie dodatkowe przyjmowanie pokarmów (suplementacja żywieniowa) może odwrócić niekorzystną dla chorego sytuację utraty białka (katabolizm) spowodowaną niedożywieniem. Często także, szczególnie w przypadku nowotworów jamy ustnej i gardła, niemożliwe jest przyjmowanie pokarmów stałych i podanie preparatów płynnych pomaga choremu zachować odpowiedni bilans białkowo-energetyczny.
Należy pamiętać także o konieczności wyleczenia przewlekłych stanów zapalnych (np. choroby zębów i dziąseł), które mogą być źródłem groźnych stanów infekcyjnych, mogących w przebiegu leczenia (radioterapia, chemioterapia, leczenie chirurgiczne) doprowadzić do namnażania się bakterii i zakażenia krwi (sepsa). Te dwa elementy: poprawa odżywienia przed leczeniem i wygojenie stanów zapalnych przed leczeniem onkologicznym ma podstawowe znaczenie dla ograniczenia prawdopodobieństwa wystąpienia poważnych powikłań związanych z terapią nowotworów.

W celu określenia stanu odżywienia i potrzeby włączenia suplementacji żywieniowej należy użyć powszechnie dostępnych kwestionariuszy (SGA, NTS 2002) oraz badań (poziom w surowicy krwi białka całkowitego i albuminy). Utrata wagi więcej niż 10% wagi należnej, trudności w przyjmowaniu pokarmów, wymioty, brak apetytu – są wskazaniami do oceny stopnia niedożywienia i zastosowania leczenia żywieniowego.

Prawidłowy stan odżywienia ma istotne znaczenie dla skuteczności radioterapii. Zaniedbania stanu odżywienia mogą prowadzić do wystąpienia powikłań miejscowych oraz ogólnoustrojowych negatywnie wpływając przez to na wynik leczenia onkologicznego. Zły stan odżywienia może nawet doprowadzić do konieczności przerwania radioterapii lub uniemożliwić jej rozpoczęcie. Dlatego też zarówno lekarze, jaki i sami pacjenci powinni zadbać o prawidłowy stan odżywienia zarówno przed rozpoczęciem leczenia, jak i w czasie jego trwania.


Opracowanie:
dr hab. n. med. Tomasz Jastrzębski, prof. ndzw. GUMed
Klinika Chirurgii Onkologicznej
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku.


» powrót do działu "Leczenie żywieniowe"

Menu działu dla pacjenta

Obserwuj Onkonet na Facebooku

NU-MED Onkologia

reklama Grupa NU-MED

Grupa NU-MED to wyspecjalizowane placówki, w których diagnozujemy i leczymy pacjentów z chorobami nowotworowymi. Leczenie odbywa się w ramach kontraktu z NFZ. Zobacz więcej informacji.

Onkodiag – medycyna spersonalizowana w onkologii

reklama Onkodiag

Badania oparte na wnikliwej analizie tkanek pochodzących z nowotworu oraz krążących we krwi komórek nowotworowych:

  • Trublood – nieinwazyjna biopsja z analizą pod kątem diagnozy, rokowań i teranostyki
  • Celldx – głęboka analiza genomiczna nowotworu – badanie skuteczności terapii
  • Exacta – pełna analiza nowotworu uwzględniająca genomikę, immunohistochemię, immunocytochemię i chemowrażliwość żywych komórek. Badanie zaprojektuje najbardziej skuteczne leczenie
  • Chemoscale – badanie chemowrażliwości leków cytostatycznych
  • Cancertrack – monitorowanie efektów leczenia na podstawie cell-free DNA