dla pacjentów i lekarzy
Nowotwory skóry - rak podstawnokomórkowy i rak kolczystokomórkowy
Spis treści:
1 Wstęp i epidemiologia raka skóry
2 Etiopatogeneza (przyczyny powstawania)
3 Diagnostyka raka skóry
3.1 Rak podstawnokomórkowy
3.2 Rak kolczystokomórkowy
4 Klasyfikacja i ocena stopnia zaawansowania raka skóry
4.1 Klasyfikacja TNM raka skóry
4.2 Stopień zaawansowania (ang. staging) raka skóry
5 Leczenie raka skóry
5.1 Leczenie chirurgiczne
5.2 Radioterapia
5.3 Krioterapia
5.4 Leczenie chirurgiczne - wycinanie skrawkowe
5.5 Leczenie w przypadkach wznowy
6 Rokowania
1. Rak skóry - wstęp i epidemiologia
Rak skóry jest jednym z najczęściej występujących nowotworów u ludzi białej rasy. Stanowi około 97% wszystkich nowotworów skóry i około 1/3 wszystkich nowotworów złośliwych. Najczęstszym nowotworem spośród wszystkich raków skóry jest rak podstawnokomórkowy. Występuje on pięciokrotnie częściej aniżeli rak kolczystokomórkowy. Zachorowalność na raka skóry w Polsce wynosiła w roku 2017 ponad 7000 nowych przypadków wśród kobiet i 6453 wśród u mężczyzn. Umiejscawiało to raka skóry, pod względem częstości zachorowania na nowotwory złośliwe, na 3 miejscu zarówno wśród kobiet jak i mężczyzn.
Ze względu na miejscową złośliwość raka podstawnokomórkowego często jest on określany nie jako carcinoma basocellulare ale jako nabłoniak podstawnokomórkowy (epithelioma basocellulare) lub basalioma. Z tego powody istnieje niedorejestrowanie wszystkich zachorowań na ten nowotwór, który występuje częściej niż wynika to z ilości zarejestrowanych przypadków.
Zapadalność na raka skóry jest związana z ekspozycją na promienie słoneczne. Rak skóry najczęściej umiejscawia się na odsłoniętych częściach ciała (dłonie, twarz, szyja, skóra głowy - szczególnie u osób łysiejących). Najczęściej dotyczy osób w 6 i 7 dekadzie życia.
2. Etiopatogeneza
Przyczyną powstania raka skóry jest m.in. ekspozycja na promienie UV, która jest uznawana obecnie za główny czynnik sprawczy w tym nowotworze. Występuje on najczęściej u ludzi wykonujących prace na otwartej przestrzeni (np. rolnicy, rybacy).
Do innych przyczyn powstawania raka skóry zalicza się narażenie na czynniki chemiczne, jak np. środki ochrony roślin (herbicydy), pochodne ropy naftowej, środki grzybobójcze, węglowodory aromatyczne, związki arsenu.
Także miejsca narażone na przewlekłe drażnienie chemiczne, termiczne lub mechaniczne mogą być narażone na powstanie raka skóry. Dotyczy to osób palących papierosy (rak wargi), mających przewlekłe przetoki, których brzegi są drażnione zarówno w sposób chemiczny jak i mechaniczny lub narażonych na infekcje wirusem brodawczaka (papilloma).
Do stanów uznawanych za predysponujące do powstania raka skóry należą:
- blizny pooparzeniowe
- nadmierne rogowacenie (starcze: keratosis senilis, słoneczne: keratosis solaris)
- róg skórny (cornu cutaneum)
- choroba Bowena (postać przedinwazyjna raka kolczystokomórkowego)
- rogowacenie białe (leucoplakia, leukoplakia)
- Bowenoid papulosis (zmiany wywołane przez wirus brodawczaka ludzkiego, występujące w obrębie narządów płciowych)
- erytroplazja Queyrata
- skóra pergaminowa (xeroderma pigmentosum)
- zespół znamieniowatych nabłoniaków podstawnokomórkowych (nevoid basal cell carcinoma syndrom)
3. Diagnostyka raka skóry
3.1 Rak podstawnokomórkowy (carcinoma basocellulare, basalioma, epithelioma basocellulare)
Występuje około 5 razy częściej niż inne postacie raka skóry. W obrazie klinicznym może manifestować się jako twardy, przezroczysty, białawy lub częściowo upigmentowany (morphea-like epithelioma) guzek. Owrzodzenie centralne o perełkowatych krawędziach pojawia się w przypadkach bardziej zaawansowanych. W przypadkach zaniedbanych może dochodzić no miejscowego naciekania głębiej położonych struktur (np. kości). Guzek pojawia się najczęściej na skórze twarzy, szyi i grzbiecie dłoni.
Rak podstawnokomórkowy może występować w jednej z pięciu postaci:
- guzkowo-wrzodziejąca
- barwnikowa (różnicowanie z czerniakiem skóry)
- twardzinopodobna (sclerosis)
- powierzchniowa
- włóknisto-nabłonkowa
Podczas gdy dwie ostatnie postacie rosną wolno, postać twardzinopodobna jest najbardziej agresywna i rośnie naciekająco zarówno w płaszczyźnie pionowej (naciekanie głębszych warstw) jak i poziomej (naciekanie rozległe).
3.2 Rak kolczystokomórkowy (rak płaskonabłonkowy) (carcinoma spinocellulare, carcinoma planoepitheliale, spinalioma, squamous cell carcinoma)
Drugi co do częstości występowania rak skóry. Umiejscawia się zazwyczaj w obrębie głowy, szyi, tułowia, kończyn oraz w obrębie narządów płciowych. Jest najczęstszym nowotworem umiejscawiającym się na pograniczu błon śluzowych i skóry.
Obraz kliniczny jest zróżnicowany i zależny od umiejscowienia. Rak ten występuje najczęściej w postaci rogowaciejącej, łuszczącej zmiany o charakterze brodawkowatym, wrzodziejącym, często pokrytej strupem. Ból, świąd i krwawienie są objawami późnymi.
Ryzyko wystąpienia raka kolczystokomórkowego występuje u osób starszych, narażonych na działanie promieniowania UV. Zwiększa się także w przypadku osób poddanych immunosupresji związanej z chemioterapią lub przeszczepieniem narządów.
Rak kolczystokomórkowy może dawać przerzuty do węzłów chłonnych oraz przerzuty drogą krwi. Jest to tym częstsze im większy jest guz i głębiej nacieka tkanki (tkanka podskórna, tkanka tłuszczowa) i dotyczy 2% - 20% przypadków. Najczęstszym miejscem przerzutów raka kolczystokomórkowego skóry są płuca.