dla pacjentów i lekarzy
Profilaktyka raka szyjki macicy
Wprowadzenie
Zachorowalność na raka szyjki macicy w Polsce wynosi około 3,5 tysiąca nowych przypadków rocznie. Od wielu lat nowotwór ten znajduje się w pierwszej dziesiątce wśród najczęstszych nowotworów u kobiet, zarówno pod względem zachorowalności jak i śmiertelności. Od kilku lat obserwuje się obniżanie tego trendu, co może mieć duży związek z rozpowszechnieniem programów profilaktyki wśród kobiet należących do grupy najwyższego ryzyka.
Zachorowania kobiet w wieku poniżej 20 lat należą do rzadkości, wraz z wiekiem ich ilość stopniowo wzrasta, kobiety między 40 a 65 rokiem życia stanowią około 50% chorujących. Jako że rak szyjki macicy w postaci wczesnej, nieinwazyjnej może rozwijać się przez lata nie dając objawów klinicznych i biorąc dodatkowo pod uwagę fakt, że w tej postaci jest on skutecznie wyleczalny, zwraca uwagę znaczenie systematycznych badań profilaktycznych, szczególnie wśród kobiet grupy wysokiego ryzyka zachorowania.
Najczęściej występującym nowotworem szyjki macicy jest rak płaskonabłonkowy, który stanowi około 80% wszystkich nowotworów złośliwych tego narządu. Pozostałe typy histologiczne to rak gruczołowy - stanowiący około 10%, rak gruczołowo-płaskonabłonkowy, rakowiak, nowotwory nienabłonkowe (mięsaki) i pozostałe, w sumie około 10% nowotworów.
Czynniki ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy
Zidentyfikowano wiele czynników ryzyka raka szyjki macicy - wiele z nich ma wyraźny związek z aktywnością seksualną kobiety: wczesne rozpoczęcie współżycia płciowego, częste zmiany partnerów seksualnych, utrzymywanie stosunków seksualnych z partnerem, który miał wielu partnerów seksualnych. Poza tym, do istotnych czynników ryzyka należą: zakażenie wirusami HPV, głównie typami 16, 18, 31, 33, 45 (onkogennymi), palenie papierosów, przypadki raka szyjki macicy w rodzinie, zakażenie pochwy wirusem HSV-2, liczne ciąże i porody, zwłaszcza w młodym wieku, przebyty cykl naświetlań - radioterapia na okolicę miednicy małej. Do grupy wysokiego ryzyka należą również panie leczone z powodu dysplazji szyjki macicy średniego lub dużego stopnia (CIN2, CIN3), leczone wcześniej z powodu raka szyjki macicy, z niedoborem odporności (np. z powodu przyjmowania leków immunosupresyjnych lub zakażone wirusem HIV).
Największe znaczenie spośród wyżej wymienionych ma stwierdzenie przewlekłej infekcji onkogennym typem wirusa brodawczaka (HPV) odpowiedzialnego za większość raków szyjki macicy.
Cele programu profilaktyki raka szyjki
Program profilaktyki raka szyjki macicy jest realizowany w oparciu o Ustawę z dnia 1 lipca 2005 roku - o ustanowieniu wieloletniego programu „Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych" (Dz.U.05.143.1200).
Program zakłada wykonanie masowych badań cytologicznych u Polek w wieku między 25 a 59 rokiem życia, które w ciągu 3 ostatnich lat nie miały wykonanego badania cytologicznego w ramach ubezpieczenia w NFZ. Bezpośredni cel to doprowadzenie do spadku zachorowalności i umieralności kobiet na raka szyjki macicy w Polsce do poziomów porównywalnych z innymi, rozwiniętymi krajami Unii Europejskiej.
Program kierowany jest do kobiet w wieku 25-59 lat aktualnie objętych powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym NFZ; otrzymują one raz na 3 lata imienne zaproszenie do gabinetu ginekologicznego w celu wykonania badania cytologicznego. Gdy kobieta ma mniej niż 25 lat powinna mieć wykonywane badanie cytologiczne co roku w ramach rutynowej wizyty ginekologicznej.
W przypadku podejrzenia nieprawidłowego wyniku badania cytologicznego w etapie diagnostycznym pacjentka jest kierowana na powtórne badanie lub do placówki etapu pogłębionego na badanie szczegółowe- kolposkopię z biopsją czyli pobraniem wycinków tarczy szyjki macicy, wyłyżeczkowaniem kanału szyjki i ewentualnie jamy macicy. W przypadku potwierdzenia diagnozy chora kierowana jest do leczenia w Specjalistycznym Ośrodku Chirurgiczno-Ginekologicznym.
Badanie - cytologia
W przypadku prawidłowego wyniku badania cytologicznego i braku czynników ryzyka predysponujących do raka szyjki macicy kobiety otrzymują zalecenie ponownego zgłoszenia się na badanie cytologiczne po trzech latach. Wcześniejsze badanie cytologicznego (po 12 miesiącach) w ramach Programu może być zalecone kobietom w uzasadnionych przypadkach - osobom bardziej narażonym na rozwój choroby, tj. zakażonym-nosicielkom wirusa HIV, przyjmującym leki immunosupresyjne, po przebytej chemioradioterapii, z potwierdzonym zakażeniem wirusem HPV - typem wysokiego ryzyka (16, 18).
Gdy wymaz jest trudny do oceny z powodu nadmiaru leukocytów spowodowanych stanem zapalnym - wskazana jest kontrola po leczeniu. Duży wpływ na prawidłowe wykonanie badania cytologicznego oraz późniejszą ocenę rozmazu ma sama kobieta. Przestrzeganie pewnych prostych reguł postępowania zwiększa szanse na uzyskanie obiektywnego wyniku: na 24 godziny przed pobraniem wymazu nie należy stosować żadnych leków dopochwowych oraz powstrzymać się od stosunków płciowych. Poza tym wymaz cytologiczny powinien być pobrany minimum 2 dni po ostatnim dniu miesiączki i nie później niż 2 dni przed rozpoczęciem kolejnego cyklu.
Należy jednak pamiętać, że badanie cytologiczne choć najbardziej popularne i najtańsze posiada pewne ograniczenia. Ma ono jedynie charakter wstępny - dla postawienia pełnej diagnozy i podjęcia leczenia niezbędne jest wykonanie dalszych badań i stosowanie się do zaleceń lekarza leczącego.
Kobiety nie objęte programem powinny pozostawać pod kontrolą ginekologiczną niezależnie od wieku, wywiadu rodzinnego, obciążeń, aktywności seksualnej i regularnie wykonywać badania cytologiczne według wskazań specjalisty. Nie należy bagatelizować wszelkich objawów mogących świadczyć o rozwoju choroby, każdy niepokojący wynik weryfikować i szybko podejmować dalszą diagnostykę i leczenie.
Opracowanie:
lek. med. Paulina Cichon
Klinika Chirurgii Onkologicznej
Gdański Uniwersytet Medyczny