Cała prawda o realizacji Narodowej Strategii Onkologicznej. Niejasne cele, opóźnienia i zmiany terminów

18.11.2024

Onkofundacja Alivia podsumowała realizację zadań Narodowej Strategii Onkologicznej (NSO). Jak wynika z przygotowanego opracowania, do końca 2023 nie zakończono realizacji nawet połowy zadań zaplanowanych pierwotnie na lata 2020-2023. Dodatkowo, w ramach kolejnych nowelizacji, zmieniano zapisane wcześniej terminy oraz treści zadań.
Organizacja podkreśla, że jej ocena realizacji NSO znacząco różni się od informacji przedstawianych w kolejnych latach przez Ministerstwo Zdrowia. Najgorzej wygląda sytuacja w obszarze organizacji systemu opieki onkologicznej, gdzie zakończono zaledwie 5 z 17 pierwotnie zaplanowanych zadań. Źle dzieje się również w obszarze badań przesiewowych. Tutaj udało się ukończyć jedynie 5 z 15 zadań. W sumie nie została zrealizowana prawie połowa zaplanowanych wcześniej działań. Świadczy to o poważnych problemach w realizacji Strategii, która miała zmienić działanie całego systemu opieki onkologicznej.

Alarmujący wzrost zachorowań na raka
Obecnie w Polsce z chorobą nowotworową żyje prawie 1,2 mln osób, a rak jest najczęstszą przyczyną śmierci Polaków w wieku produkcyjnym. Statystyki wskazują, że na raka zachoruje co czwarty Polak, a co piąty umrze z powodu nowotworu.

Wobec tak fatalnych prognoz 4 lutego 2020 r. Rada Ministrów w drodze uchwały przyjęła Narodową Strategię Onkologiczną — wieloletni program na lata 2020-2030, którego założeniem było wprowadzenie kompleksowych zmian w polskiej onkologii . Dokument ten określał harmonogram działań niezbędnych do poprawy sytuacji pacjentów. Rząd deklarował wtedy, że Narodowa Strategia Onkologiczna będzie wytyczać i nadzorować kierunki rozwoju systemu opieki zdrowotnej w zakresie onkologii.

Tymczasem 4 lata później sytuacja staje się jeszcze bardziej niepokojąca. Prof. Joanna Didkowska, kierownik Krajowego Rejestru Nowotworów, podczas odbywającego się w październiku Kongresu Onkologii Polskiej wskazywała, że rok 2022 przyniósł wzrost zachorowań na nowotwory w Polsce o 5%, podczas gdy w poprzednich latach wskaźnik ten był nie wyższy niż 2% . Te dane potwierdzają potrzebę pilnych zmian systemowych, które faktycznie zapewnią sprawną diagnostykę i leczenie chorych na raka oraz skuteczną profilaktykę.

Realizacja NSO: chaos, opóźnienia i brak pomiarów
Od kilku lat regularnie zmieniany jest harmonogram realizacji oraz treść poszczególnych zadań Narodowej Strategii Onkologicznej. Wątpliwości budzą też zdefiniowane w dokumencie cele, które często zawierają nieprecyzyjne sformułowania lub pozbawione są wskaźników, co efektywnie utrudnia monitorowanie stopnia ich wdrożenia. Na niską jakość Strategii Onkofundacja Alivia wskazywała w swoim stanowisku już w roku 2020. Brak jasno zdefiniowanych celów strategii, w tym celu nadrzędnego (za który przyjęto 5-letnie przeżycia od zakończenia terapii podczas gdy standardem jest mierzenie przeżyć od diagnozy i rozpoczęcia leczenia) oraz metod pomiaru postępów w ich realizacji to tylko niektóre z zarzutów stawianych wobec dokumentu.

Po czterech latach realizacji NSO okazuje się, że nawet tak sformułowanych zadań nie udało się w większości zrealizować.

Jednym z takich zadań było, zaplanowane do realizacji do końca 2020 roku, “wdrożenie nowego modelu organizacyjnego opieki nad pacjentami („Cancer Units”) dla kluczowych nowotworów w tym płuca, nowotworów ginekologicznych i urologicznych”. W ostatniej opublikowanej wersji Strategii jego termin zmieniono z 2020 na 2023, a i tak do końca 2023 zadania nie zrealizowano. To 3 lata opóźnienia!

Inny przykład dotyczy zadania związanego ze zwiększeniem zasięgu kampanii społecznych. Począwszy od 2020 r., planowano zwiększenie o 50% zasięgu kampanii społecznych mających na celu edukację prozdrowotną i promocję zdrowego stylu życia. Ministerstwo, w 5-pięciostopniowej skali, oceniło realizację zadania na 4. W uzasadnieniu jednak nie ma wzmianki o realizacji celu pierwotnego, czyli zwiększeniu zasięgu kampanii o 50%.

- Czy monitoruje się efektywność kampanii, na które wydatkowane są publiczne pieniądze? Prowadzonych jest szereg wysokozasięgowych działań dla programów: Profilaktyka 40 Plus, szczepień przeciw HPV, badań przesiewowych i innych. Czy dowiemy się, jaka w ogóle jest ich skuteczność? - pyta Joanna Frątczak-Kazana, wicedyrektorka Onkofundacji Alivia.

Fatalnie przedstawia się sytuacja w obszarze badań przesiewowych. Do końca 2024 r. zaplanowano zwiększenie zgłaszalności na mammografię do 60%, podczas gdy na koniec 2023 roku badaniem objęto niespełna 30% populacji docelowej. Nie zrealizowano również planów wprowadzenia nowych metod badań przesiewowych: testu HPV-DNA w Programie Profilaktyki Raka Szyjki Macicy oraz testu FIT, jako alternatywy dla kolonoskopii w programie wykrycia raka jelita grubego.

Alivia w swoim opracowaniu wskazuje ponad 20 zadań, które do końca 2023 roku nie zostały zrealizowane zgodnie z pierwotnymi założeniami.

Aktualny stan polskiej onkologii
Według ostatnich dostępnych danych bezpośrednie koszty opieki onkologicznej w Polsce w 2018 roku w przeliczeniu na mieszkańca były niemal 3-krotnie niższe niż średnia w krajach europejskich. To duża różnica, a skutki odczuwa przede wszystkim pacjent.

Wśród celów strategicznych Narodowej Strategii Onkologicznej wskazano m.in. poprawę diagnostyki oraz opracowanie i wdrożenie zmian organizacyjnych, które zapewnią chorym równy dostęp do koordynowanej i kompleksowej opieki zdrowotnej w obszarze onkologii. Tymczasem prawie na półmetku jej realizacji średni czas oczekiwania na pierwszą wizytę u onkologa to 16 dni z kartą DILO i 44 dni w trybie normalnym, czyli bez skierowania. W niektórych województwach czeka się trzykrotnie dłużej niż w innych . Tylko 64% diagnostyki wstępnej i 69% diagnostyki pogłębionej realizowana jest terminowo , co oznacza, że aż co 3 pacjent ma problem z wykonaniem swoich badań w wyznaczonym standardem czasie.

Nieco lepiej sytuacja prezentuje się w obszarze dostępu do nowoczesnych terapii lekowych. Dobrą realizację zadań potwierdza rosnący wskaźnik Alivia Oncoindex, który na koniec roku 2023 osiągnął rekordowy poziom 48 punktów i w porównaniu do pierwszego pomiaru z marca 2017 roku wzrósł o 21 punktów. Poprawę dostępu do terapii zgodnych z europejskimi wytycznymi mogą odczuć m.in. chorzy na nowotwory piersi, płuc, jajnika, raka szyjki macicy, czerniaka, jelita grubego czy osoby chore hematoonkologicznie.

Jednak nawet w obszarze refundacji pojawiają się obawy o odwrócenie trendu. Problemy finansowe NFZ, o których coraz głośniej, mogą znacząco ograniczyć rzeczywistą dostępność do nowych programów lekowych oraz refundacji kolejnych terapii.

- System finansowania może nie nadążyć za rosnącymi potrzebami pacjentów. Tymczasem dostęp do nowoczesnych terapii, jak i skoordynowanego leczenia nowotworów musi być powszechny, przystępny i stały. Wymaga to jednak głębokiej analizy finansowania polskiej onkologii i strategicznego podejścia, którego niestety czasami bardzo brakuje. - mówi Dorota Korycińska, Prezes Ogólnopolskiej Federacji Onkologicznej.

Właśnie to wszystko sprawia, że pacjenci, w przeciwieństwie do decydentów oraz ekspertów, wciąż nie mają wystarczających powodów do zadowolenia i nadal czekają w kolejkach bez pewności, że ich diagnostyka i leczenie będzie odbywać się w zgodzie z europejskimi standardami. W latach 2020-2023 na realizację zadań NSO wydatkowano ponad 1 miliard 342 miliony złotych .